CẤU TRÚC VĨ MÔ VÀ NHỮNG MỤC TIÊU CƠ BẢN CỦA NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN

Dark Blog 10:18 Kinh tế vĩ mô No comments

CHƯƠNG 2

CẤU TRÚC VĨ MÔ VÀ NHỮNG MỤC TIÊU CƠ BẢN

CỦA NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN

I. CẤU TRÚC VĨ MÔ CỦA NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN

1. Tiếp cận theo yếu tố cấu thành hoạt động kinh tế

2. Tiếp cận theo các loại chủ thể hoạt động kinh tế

2.1. Khái niệm

Chủ thể hoạt động kinh tế chính là người mua và bán trên thị trường.

2.2. Các chủ thể kinh tế thị trường

Để phân tích một cách cụ thể hơn vai trò của các thể chế của hệ thống kinh tế hỗn hợp, các nhà kinh tế đã chia tất cả các tác nhân trong nền kinh tế thành 4 nhóm, nhằm giải thích hành vi và phương thức thực hiện các chức năng chủ yếu của từng nhóm, đó là:

- Người tiêu dùng: Là tất cả các cá nhân và hộ gia đình, họ mua hàng hoá và dịch vụ để thoả mãn những nhu cầu thực phẩm, quần áo, dịch vụ đi lại,…

- Các doanh nghiệp

- Người nước ngoài

- Chính phủ

2.3. Cơ hội can thiệp của Nhà nước vào nền KTQD qua chi tiêu của Chính phủ

a. Bằng tiêu dùng của Chính phủ, Nhà nước có thể hướng dẫn toàn xã hội theo hướng tối ưu.

b. Bằng tiêu dùng của Chính phủ Nhà nước có thể điều tiết sản xuất xã hội

Chính phủ là một chủ thể kinh tế quan trọng, là người tiêu thụ hàng hóa và dịch vụ lớn của quốc gia. Ở hầu hết các nước, tỷ lệ chi tiêu của Chính phủ so với tổng sản lượng có khuynh hướng tăng theo thời gian.

3. Tiếp cận theo một số giác độ khác

Theo các giác độ khác, cấu trúc vĩ mô của nền KTQD gồm các khâu, các ngành, các bộ phận như sau:

a. Theo các khâu của quá trình tái sản xuất mở rộng

Sản xuất - Lưu thông - Tiêu dùng

b. Theo các ngành cấu thành nền KTQD, gồm:

Công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng, giao thông vận tải,…

c. Theo nguồn lực tạo nên của cải vật chất, có: tài nguyên, dự trữ quốc gia, kết cấu hạ tầng, doanh nghiệp,…

II. NHỮNG MỤC TIÊU VĨ MÔ CỦA NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN

1. Có sự tăng trưởng bền vững

Tăng trưởng bền vững là sự tăng trưởng ổn định, liên tục.

Cơ sở của sự tăng trưởng ổn định là cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế, là các thành tựu tiến bộ chung khác của toàn xã hội, tạo nên một xã hội, được gọi là xã hội phát triển.

Sự tăng trưởng kinh tế được đo bằng các chỉ tiêu sau đây:

Tổng sản phẩm quốc dân (GNP - Gross National Product)

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP - Gross Domestic Product)

Sản phẩm quốc dân ròng (NNP - Net National Product)

Sản phẩm quốc nội ròng ( NDP - Net Domestic Product)

Thu nhập quốc dân ( Y - National Income)

Thu nhập khả dụng (YD - Dispossible Income)

Chúng được chia thành hai nhóm:

Nhóm 1: Theo lãnh thổ là GDP - NDP.

Nhóm 2: Theo quyền sở hữu là GNP - NNP - Y - YD.

1.1. Tổng sản phẩm quốc dân (GNP)

1.1.1. Khái niệm

"GNP là chỉ tiêu phản ánh giá trị bằng tiền của toàn bộ sản phẩm cuối cùng do công dân một nước SX ra trong khoảng thời gian nhất định, thường là 1 năm".

Sản phẩm trung gian là những loại sản phẩm được dùng làm đầu vào cho sản phẩm khác và chỉ sử dụng một lần trong quá trình sản xuất.

Sản phẩm cuối cùng là những loại sản phẩm còn lại ngoài sản phẩm trung gian. Xét về công dụng, những sản phẩm này dùng để đáp ứng nhu cầu cuối cùng của nền kinh tế, đó là nhu cầu tiêu dùng, đầu tư và xuất khẩu.

Mỗi loại sản phẩm đều có thể đóng vai trò là sản phẩm trung gian hoặc sản phẩm cuối cùng tuỳ theo mục đích sử dụng của con người. Chẳng hạn, khi dùng cá tươi, điện,… để làm thành cá đóng hộp thì phần cá, và điện đó là sản phẩm trung gian. Nhưng nếu cá tươi và điện được dùng để nấu ăn hoặc để xuất khẩu thì phần cá và điện này lại là sản phẩm cuối cùng của nền kinh tế.

Giá trị sản phẩm cuối cùng:Tổng giá trị sản phẩm hàng hóa và dịch vụ sản xuất ra được gọi là tổng xuất lượng (Gross Output)

Do giá cả là một thước đo co dãn. Lạm phát thường xuyên đưa mức giá chung lên cao. Do vậy, GNP tính bằng tiền có thể tăng nhanh chóng khi giá trị thực của tổng sản phẩm tính bằng hiện vật có thể không tăng hoặc tăng rất ít.

Để khắc phục nhược điểm này, các nhà kinh tế thường sử dụng cặp khái niệm:

- GNP danh nghĩa ( GNP_n), đo lường tổng sản phẩm quốc dân sản xuất ra trong một thời kỳ, theo giá cả hiện hành, tức là giá cả của cùng thời kỳ đó.

- GNP thực tế (GNP_r), đo lường tổng sản phẩm quốc dân sản xuất trong một thời kỳ, theo giá cố định ở một thời kỳ được lấy làm gốc.

Cầu nối giữa GNP_n và GNP_r là chỉ số giá cả, còn gọi là chỉ số lạm phát (D) tính theo GNP.

Chỉ tiêu GNPn và GNPr thường được dùng cho các mục tiêu phân tích khác nhau. Chẳng hạn, khi muốn nghiên cứu mối quan hệ tài chính, ngân hàng, người ta thường dùng GNPn; khi cần phân tích tốc độ tăng trưởng kinh tế người ta thường dùng GNPr.

1.1.2. Cách tính GNP

GNP có mối quan hệ chặt chẽ với GDP, vì vậy muốn tính GNP phải tính được GDP.

1.2. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP)

1.2.1. Khái niệm

"GDP là chỉ tiêu phản ánh giá trị bằng tiền của toàn bộ sản phẩm cuối cùng được SX ra trên lãnh thổ một nước tính trong khoảng thời gian nhất định, thường là 1 năm".

Lãnh thổ một nước: GDP thể hiện mức SX đạt được do tất cả đơn vị thường trú ở một nước không phân biệt quốc tịch.

1.2.2. Phương pháp tính GDP

Mục đích: Tìm cách tính GDP theo mức giá của từng năm, và trong mức giá đó có cả thuế gián thu mà các doanh nghiệp đã cộng và giá bán sản phẩm.

a. Các khái niệm cơ bản

- Khấu hao (De): Là khoản tiền dùng để bù đắp giá trị hao mòn của TSCĐ. TSCĐ : Là những loại tài sản có giá trị lớn (>10 triệu VND), được sử dụng trong thời gian dài (tức sử dụng được nhiều lần).

- Đầu tư (I) : Là lượng tiền mua sắm tư bản mới, gồm: đầu tư cố định vào kinh doanh, đầu tư cố định vào nhà ở và đầu tư vào hàng tồn kho (như máy móc, thiết bị, nhà xưởng,… cộng với chênh lệch tồn kho):

Chênh lệch tồn kho = tồn kho cuối năm - tồn kho đầu năm

(Hàng tồn kho hay hàng dự trữ là những hàng hóa hiện được giữ lại để sản xuất hay tiêu thụ sau này)

- Tiêu dùng(C): Là lượng tiền mà hộ gia đình dùng để mua hàng tiêu dùng (quần áo, thực phẩm,…).

C được chia thành 3 bộ phận chủ yếu: hàng mau hỏng (như quần áo, thực phẩm,...), hàng lâu bền (ô tô, ti vi,...) và dịch vụ (cắt tóc, khám bệnh,...).

- Tiết kiệm(S): Là phần còn lại của thu nhập khả dụng sau khi tiêu dùng.

- Thuế (TA): Là nguồn thu quan trọng nhất của Chính phủ. Thuế có hai loại: Trực thu và gián thu.

+ Thuế trực thu (Td): trực tiếp đánh vào thu nhập của các thành phần
dân cư.

Các loại thuế trực thu phổ biến là thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp (thuế lợi tức) đánh vào lợi nhuận của các doanh nghiệp, thuế di sản hay thuế thường để đánh vào tài sản thừa hưởng được do người chết để lại, “thuế cộng đồng” (community charge) đánh vào người dân sống tại 1 địa phương, dùng để chi tiêu cho các công trình công cộng.

+ Thuế gián thu (T_e): Gián tiếp đánh vào thu nhập, người mua hàng là người chịu thuế.

- Chi tiêu của Chính phủ: Bao gồm chi mua hàng hóa dịch vụ (G) và chi chuyển nhượng(TR).

+ Chi mua hàng hóa và dịch vụ của CP là những khoản chi tiêu của Chính phủ được đáp ứng lại bằng một lượng hàng hóa hay dịch vụ nào đó. Thường gồm 2 loại chi cho tiêu dùng (Cg), chi cho đầu tư (Ig)

+ Chi chuyển nhượng: là những khoản chi tiêu của Chính phủ không đòi hỏi bất cứ lượng hàng hóa hay dịch vụ nào đối lưu trở lại.

Chi chuyển nhượng là các khoản Chính phủ dùng để trả lương hưu, trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp thương binh và gia đình liệt sĩ, trợ cấp học bổng cho sinh viên, trợ cấp người nghèo, bù lỗ cho các doanh nghiệp quốc doanh,…

- Xuất khẩu (X): Là lượng tiền thu được do bán hàng hóa và dịch vụ ra nước ngoài.

- Nhập khẩu (IM): Là lượng tiền dùng để mua hàng hóa và dịch vụ từ nước ngoài.

Tổng giá trị xuất nhập khẩu gọi là tổng kim ngạch xuất nhập khẩu.

- Tiền lương(W): Là lượng thu nhập nhận được do cung cấp sức lao động.

- Tiền thuê (r): Là khoản thu nhập có được do cho thuê đất đai nhà cửa và các loại tài sản khác.

Thực chất gồm hai phần: Khấu hao tài sản cho thuê và phần lợi tức của chủ sở hữu tài sản. Tuy nhiên, người ta gộp cả lại vì tách hai phần này rất phức tạp.

- Tiền lãi (i): Là thu nhập nhận được do cho vay tính theo một mức lãi suất nhất định.

- Lợi nhuận (P - P): Là khoản thu nhập còn lại sau khi trừ đi chi phí.

b. Dòng chu chuyển kinh tế

Trong đó:

* Dòng giá trị hàng hóa và dịch vụ

Giá trị gia tăng (VA): Là lượng gia tăng trong giá trị của hàng hoá do kết quả của quá trình sản xuất.

VA = Giá trị sản lượng của DN - Giá trị sản phẩm trung gian

VA bao gồm: Khấu hao (De), tiền lương (W), tiền thuê (r), tiền lãi (i), thuế gián thu (Te) và lợi nhuận ( Õ).

* Dòng chi tiêu

- Chi mua hàng hóa và dịch vụ của hộ gia đình(C), trả cho các doanh nghiệp.

- Chi đầu tư của Doanh nghiệp (I): gồm khấu hao(De), đầu tư ròng (In).

- Chi mua của Chính phủ (G): gồm chi cho tiêu dùng(Cg) và chi cho đầu tư (Ig), không bao gồm các khoản chi chuyển nhượng (TR).

- Chi tiêu của nước ngoài mua hàng hóa sản xuất trong nước (X); chi phí của người trong nước mua hàng hóa của người nước ngoài (IM).

Tổng chi tiêu = C + I + G + X- IM

* Dòng thu nhập

Tổng thu nhập = r + W + i + P + De + Te

c. Phương pháp tính GDP

Từ dòng chu chuyển gợi cho ta 3 cách tính khối lượng hoạt động kinh tế, có thể tính theo:

(1) Giá trị của các hàng hóa và dịch vụ được sản xuất ra (GTGT)

(2) Mức thu nhập từ các yếu tố sản xuất (lưồng phân phối hay thu nhập)

(3) Giá trị của khoản chi tiêu cho hàng hóa và dịch vụ (Luồng chi tiêu hoặc luồng sản phẩm).

Theo định nghĩa về GDP và lý luận trên, ta có:

* GDP theo phương pháp sản xuất hay giá trị gia tăng

GDP = å VA_i

Với VA_i là suất lượng của DN_i - Chi phí trung gian DN_i.

* Phương pháp phân phối hay theo luồng thu nhập

GDP = r + W + i + P + De + Te

* Tính theo phương pháp chi tiêu hay luồng sản phẩm

GDP = C + I + G + X- I M

Tóm lại:

- Cả ba phương pháp phải cho cùng một kết quả.

- Nếu kết quả khác nhau là do dữ liệu thu thập không chính xác.

- Một số khó khăn khi tính GDP ở Việt Nam.

+ Một là, hiện tượng trốn thuế - khai báo giảm về kết quả sản xuất.

+ Hai là, Doanh nghiệp quá nhỏ không có hệ thống sổ sách.

+ Ba là, phải ước tính sản phẩm tự cung cấp nên rất khó chính xác.

+ Bốn là, phương pháp thu thập số liệu không tốt và cán bộ thống kê không làm hết trách nhiệm,...

d. Ý nghĩa của các chỉ tiêu GDP , GNP, mối quan hệ giữa chúng và cách tính GNP từ GDP

* Ý nghĩa

GDP nói lên hiện thực kinh tế trên lãnh thổ quốc gia, chưa nói đến chủ thể của hiện thực đó. Qua GDP người ta biết được trên một quốc gia nào đó, thực lực kinh tế có được bao nhiêu.

Trái lại, GNP nói lên thực thu kinh tế của một nước, khả năng thật về kinh tế của công dân nước đó, bởi vì GDP không bao gồm kết quả của hoạt động của công dân nước sở tại tiến hành ở nước ngoài.

Nếu GDP > GNP, có nghĩa là vai trò quốc tế về kinh tế của nước nhà không cao so với vai trò kinh tế quốc tế tại nước nhà (sức mạnh kinh tế của nước nhà còn yếu).

Nếu GDP < GNP thì ngược lại.

Þ Mối quan hệ GDP và GNP:

GNP = GDP + là thu nhập ròng từ nước ngoài

Thu nhập ròng từ nước ngoài = Thu nhập từ các yếu tố XK - Thu nhập từ các yếu tố nhập khẩu

Þ Vì GNP bao gồm GDP và phần chênh lệch về tài sản từ nước ngoài nên GNP bình quân đầu người là thước đo tốt hơn về số lượng hàng hóa và dịch vụ mà mỗi người dân của một nước có thể mua được. Còn GDP bình quân đầu người là thước đo tốt hơn về số lượng hàng hóa và dịch vụ được sản xuất ra tính bình quân cho một người dân. Điều này giải thích vì sao các thống kê của NHTG thường đưa ra các ước tính về GNP, trong khi các nước tính bình quân đầu người lại dùng GDP.

1.3. Từ tổng sản phẩm quốc dân đến sản phẩm quốc dân ròng (NNP)

- Sản phẩm quốc dân ròng (NNP - Net National Product): Phản ánh phần giá trị mới sáng tạo, do công dân một nước sản xuất ra.

NNP = GNP - De

Giá trị mới sáng tạo là phần giá trị mới được tạo ra trong quá trình sản xuất sản phẩm. Nó không kể đến giá trị sản phẩm trung gian và KH TSCĐ được chuyển dịch vào giá trị sản phẩm, vì phần này được tạo ra từ giai đoạn sản xuất trước đó (Trong hệ thống tài khoản thu nhập quốc dân, khấu hao được gọi là tiêu hao tư bản cố định (xấp xỉ 10%GNP), vì khấu hao tư bản là chi phí để sản xuất sản phẩm cho nền kinh tế. Do đó, một số nhà kinh tế cho rằng NNP là chỉ tiêu tốt hơn để phản ánh phúc lợi kinh tế).

1.4. Thu nhập quốc dân (Y)

- Thu nhập quốc dân(Y):

Phản ánh mức thu nhập mà công dân một nước tạo ra, không kể phần tham gia của Chính phủ (chủ yếu dưới dạng thuế gián thu, chiếm khoảng 10%NNP, phần này tạo ra sự chênh lệch giữa giá người tiêu dùng trả cho hàng hóa và giá mà doanh nghiệp nhận được. Vì DN không bao giờ nhận được phần chênh lệch về thuế này, nên nó không phải là thu nhập của DN, vì vậy sau khi đã trừ T_e khỏi NNP ta thu được Y)

Y = NNP_mp - T_e = GNP - De - Te

Một số nhà kinh tế cho rằng thuế gián thu (Te) chỉ có tác dụng làm tăng giá sản phẩm. Có khi thu nhập tạo ra là không đổi nhưng do CP tăng thuế làm cho giá TT tăng và do đó làm tăng NNP theo giá thị trường. Vì vậy, chỉ tiêu NNP theo giá TT không phản ánh đúng đắn thu nhập do công dân một nước tạo ra. Từ đó hình thành chỉ tiêu “Thu nhập quốc dân Y”. Y cho biết mọi người trong nền KTQD kiếm được bao nhiêu thu nhập.

1.5. Thu nhập khả dụng (YD)

Là thu nhập cuối cùng mà dân chúng có toàn quyền sử dụng theo ý thích cá nhân.

YD = Y - Td + TR

1.6. Tốc độ tăng trưởng cao và ổn định

Tốc độ tăng trưởng là % tăng GDP hoặc GNP hàng năm. Tốc độ đó được đánh giá trong sự so sánh với:

- Tiềm năng kinh tế của đất nước.

- Tốc độ tăng dân số: Nếu tiềm năng lớn, tốc độ tăng dân số cao thì tốc độ tăng trưởng phải cao.

- Cách tính các chỉ tiêu về tốc độ tăng:

Tốc độ tăng hàng năm phản ánh % thay đổi của sản lượng năm sau so với năm trước.

Trong đó: Vt là tốc độ tăng của một chỉ tiêu nào đó năm t.

- Tốc độ tăng bình quân:

Phản ánh % thay đổi sản lượng ở năm sau so với năm trước, tính trung bình cho một giai đoạn nhiều năm.

2. Sự tăng trưởng của nền kinh tế dựa trên cơ sở giải quyết tốt các vấn đề kinh tế, khoa học, kỹ thuật và công nghệ

Để có được cơ sở cho sự tăng trưởng bền vững, trên tầm vĩ mô, nền kinh tế còn phải phấn đấu đạt được các mục tiêu về công nghiệp hóa hiện đại hóa nền kinh tế, thể hiện trên các mặt sau đây:

- Trình độ tập trung hóa lực lượng sản xuất một cách tối ưu.

- Trình độ chuyên môn hóa và các hình thức thống nhất mối liên hệ sản xuất liên ngành một cách có hiệu lực nhất.

- Trình độ phân bố lực lượng sản xuất theo lãnh thổ hợp lý nhất.

- Tạo dựng được cơ sở nguyên liệu hùng hậu hoặc thiết lập được quan hệ quốc tế vững mạnh nhằm giải quyết chủ động vấn đề nguyên liệu.

- Cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, trình độ cơ khí hóa, tự động hóa cao,…

- Xây dựng được kết cấu hạ tầng hùng hậu cho sản xuất và cho đời sống.

3. Ổn định kinh tế - xã hội

3.1. Giải quyết tốt vấn đề việc làm

Thể hiện ở:

- Tỷ lệ người thất nghiệp thấp nhất (gần xấp xỉ với tỷ lệ thất nghiệp tự nhiên), thể hiện khả năng lớn trong việc giải quyết việc làm của xã hội.

- Hệ số sử dụng quỹ thời gian lao động trong năm cao nhất so với tổng quỹ cần sử dụng.

- Sự chênh lệch về hệ số sử dụng quỹ thời gian lao động của các loại lao động xã hội không lớn.

- Tạo được điều kiện làm việc tốt.

3.2. Thực hiện được sự phân phối công bằng

Phân phối công bằng thể hiện ở các mặt sau đây

- Phân phối lợi nhuận công ty giữa các cổ đông

- Phân phối thu nhập tập thể giữa các thành viên cùng lao động.

- Phân phối thu nhập giữa chủ và thợ trong các quan hệ lao động làm thuê.

- Phân phối lợi ích giữa người sử dụng công sản với chủ nhân công sản đó là toàn xã hội, nhà nước là đại diện.

- Phân phối cơ hội làm kinh tế giữa mọi thành viên trong xã hội.

3.3. Góp phần đáng kể cho phúc lợi xã hội

4. Giải quyết tốt vấn đề giá cả

- Sự hợp lý về tỷ giá giữa các loại sản phẩm, dịch vụ.

- Sự bình ổn vật giá

- Sự ổn định tỷ giá hối đoái.

- Cân bằng cán cân thanh toán quốc tế.

III. SỰ CẦN THIẾT CỦA NHÀ NƯỚC TRONG VIỆC BẢO ĐẢM CÁC MỤC TIÊU TĂNG TRƯỞNG VÀ PHÁT TRIỂN

Để đạt được các mục tiêu trên, cần có nhà nước vì:

1. Mâu thuẫn giữa tính toàn diện của mục tiêu vĩ mô với tính phiến diện của mục tiêu vi mô

- Tính toàn diện của mục tiêu vĩ mô thể hiện ở chỗ, kết quả đạt được trên giác độ toàn xã hội phải là kết quả cuối cùng, thực sự có giá trị sử dụng. Còn đối với doanh nghiệp, họ chỉ cần bán được sản phẩm và có lợi nhuận là đạt được mục đích kinh doanh. Tuy nhiên trên giác độ toàn bộ nền KTQD, kết quả mỗi doanh nghiệp chỉ là bán thành phẩm không cấu thành GDP.

- Mục tiêu vĩ mô còn thể hiện ở chỗ, mục tiêu vĩ mô không chỉ là mục tiêu kinh tế mà còn là mục tiêu xã hội, trong khi đó, các doanh nhân theo đuổi mục tiêu vi mô chỉ quan tâm đến hiệu quả kinh tế mà thôi.

2. Mâu thuẫn giữa tính toàn xã hội của mục tiêu vĩ mô với tính cá nhân của mục tiêu kinh tế vi mô

Đó là mâu thuẫn giữa một bên là doanh nhân chạy theo lợi ích cá nhân, bóc lột tài nguyên, với một bên là nhà nước luôn đứng về phía lợi ích quốc gia, tìm mọi cách bảo vệ và phát triển nguồn lợi.

3. Mâu thuẫn giữa tính lâu dài của mục tiêu vĩ mô với tính hiện hữu của mục tiêu vi mô

CẤU TRÚC VĨ MÔ VÀ NHỮNG MỤC TIÊU CƠ BẢN CỦA NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN